Soner Albayrak
Bilgisayar biliminde devekuşu algoritması (ostrich algorithm), “bir kodda sorun çıkma olasılığının çok düşük olduğu durumda uygulanması gereken en uygun çözümün olası sorunu görmezden gelme” olduğunu söyleyen stratejidir. Devekuşlarının korktuklarında kafalarını kuma gömmelerinden bu ismi almıştır.
Bilim felsefesinde meşhur Ocham’ın usturası vardır, kısaca bir olguyu açıklayan bir çok hipotezden en az karışık olanı seçmeyi önerir. Bu isme gönderme bir de Hitchen’in usturası var, bu prensip de kısaca “ispat verilmeden söylenen, ispat verilmeden reddedilebilir” der.
Bu prensip özellikle yeni ateizm akımında kullanılmaktadır, ve ilişkili bir çok eleştiri almıştır. Bu bağlamda “eski ateist” ve “yeni ateist” arasındaki fark şu: eski ateistler kendileri inanmasalar da inananların inançlarına hoşgörü gösterilmesini savunur; yeni ateistlerse mantık ve rasyonalizm kullanarak inananların kendi bakış açılarını sorgulatmayı hedefler: buradaki temel sebep inanmayanların da inanan insanların inançları yüzünden kamusal politikalardan olumsuz etkilenmeleridir (bazı hristiyanların inançları gereği zorunlu aşı yapılmasını engellemelerinin bütün toplumun sağlığını etkilemesi gibi). Hitchens’in usturası’na adını veren Christopher Hitchens ve meşhur bilim savunucusu Richard Dawkins yeni ateistlere örnek verilebilir.
Askeri törenlerde veya nöbet değişimlerinde görmüş olabileceğimiz değişik bir yürüyüş şekli vardır: Asker ayaklarını yere paralel olacak şekilde dizlerini bükmeden kaldırıp indirerek yürür, örneğin Kremlinde böyle bir yürüyüşün resmi şöyle:
Bu yürüyüşe goose step yani kaz adımı deniyor.
Tarihsel olarak Prusya’dan çıkan bu yürüyüş zamanında misket tüfeği kullanılırken askerleri düzenli olarak savaş alanına getirmek amacıyla kullanılıyormuş; 19. yüzyıl ortalarında misket tüfeklerinin yerini tüfekler alınca da bu yürüyüşün gerekliliği kalmamış (çünkü tüfek isabeti yüksek bir silah olduğundan savaş alanına bu kadar düzenli gelmek dezavantajlı hale geliyor). Fakat askeri bir sembol olarak, Prusya gelenekleri arasında törenlerde ve geçişlerde kullanılmak üzere kalmış, detaylar için tıklayınız.
Prusya’nın yanı sıra bu yürüyüşü kullanan ruslar ve çinliler de var (tarihsel olarak her yere yayılışı ilk Prusya’dan çıkıyor), fakat bu yürüyüşün batı dünyasında günümüzdeki algısı biraz da naziler ile ilintili. Prusya askeri geleneklerine (en azıdan bu açıdan) sahip çıkan Wehrmacht tören geçişlerinde bu kaz adımı yürüyüşünü kullanıyordu, amerika ve ingiltere de bu disiplinli yürüyüş tarzını olumsuz bir algı olarak körü körüne askeri itaatlilik ile ilişkilendirmişti. Günümüz batı dünyasında bu sebeple olumsuz bakılan ve kullanılmayan bu yürüyüşü (ve askeriliğiyle bilinen Prusya geleneklerini) bu sebeple Almanya’da ya da Amerika’da aramak abes olacaktır (bu yürüyüşün Weimar Cumhuriyeti, Nazi Almanyası ve Doğu Almanya’da varken günümüz Almanya’sında olmadığını şu videodan da görebilirsiniz.). Ve fakat ilginç bir şekilde Şili’de Prusya geleneklerini görebilmek mümkündür.
19. yüzyılın sonunda ve 20. yüzyılın başında alman askeri eğitmenler tarafından ordusu modernleştirilen Şili askeri törenlerinde günümüzde dahi Prusya geleneklerine sahip çıkmaktadır 😀 Örneğin 2016’daki şu askeri yürüyüşe bakabilirsiniz (askeri marş dahi avusturya marşı: Radetzky Marsch):
Peki Türkiye’de kaz adımı yok mu? Wikipedia’ya soracak olursak Türkiye’deki tarz yüksek adım, kaz adımına yakın fakat dizler bükülüyor. Fakat bu bilgi eksik, en basitinden Anıtkabir’i ziyaret etmiş ve muhafız değişimini görmüş herkes bilir ki bu tören sırasında kaz adımı kullanılır. Aslında TRT’nin 2017’deki şu haberinde doğrudan
The soldiers solemnly goose-step as they carry the wreaths, reflecting the historic Prussian influence on the Turkish army.
cümlesi yer almakta ki bu oldukça mantıklı: Özellikle de 1. dünya savaşı öncesi ve sırasındaki Alman Osmanlı yakınlaşması düşünülürse, Prusya askeri öğelerinden bazılarının Türk ordusunu etkilemiş olması kaçınılmaz.
Algoritma şu:
Algoritmanın sadece ilk terimi bile pi’yi çok yüksek hassasiyette bulmaya yetiyor:
Seri açılımında sonradan gelen terim öncekilere göre üstsel olarak daha küçük olduğu için de sadece 3 5 terim ile bile inanılmaz bir hassasiyet yakalanıyor. Aşağıdaki grafikten de anlayabileceğimiz gibi açılımdaki ilk 10 terimi kullanarak pi’nin yaklaşık ilk 300 rakamını elde edebiliyoruz:
Bu algoritmanin detaylarına şuradan bakabilirsiniz, Chudnovsky kardeşlere de buradan. 2020 yılı itibariyle bu algoritma ile pi’nin 50 trilyon basamağı hesaplanmış durumda.
Bu denklemin bu kadar etkili olmasının arkasında elbette çok daha derin bir sebep var; bu sebepe biz burada girmeyeceğiz ama anahtar kelime olabilecek en büyük Heegner sayısı olan 163. Bu çok özel sayıyla karşılaştığımız bi başka nokta da bir çember üzerindeki 9 nokta arasına çizilen doğru parçalarının daireyi böldükleri parça sayısı; ilginç bir şekilde, çember üzerindeki nokta sayısı ile bu noktalar arasında çizilen doğru parçalarının daireyi böldükleri parça sayısı arasında şöyle bir ilişki var:
Nokta sayısı:1,2,3,4,5,6,7,8,9,10
Parça sayısı:1,2,4,8,16,31,57,99,163,256
Niçin böyle olduğu ile ilgili çok güzel bir anlatım için şu videoyu tavsiye ederim.
163 sayısı ile ilgili son bir ilginç bilgi de şu: Heegner sayıları ile neredeyse bir tamsayıya eşit olan üstsel sayılar yazılabiliyor. İngilizce almost integer denilen bu sayıların en büyüğü de 163 ile oluşturuluyor:
Amerika’lı nükleer mühendis Leslie Dewan mezunu olduğu MIT’den bir arkadaşı ile 2011 yılında Transatomic Power adında bir şirket kurar: amacı 1960’larda kullanılmış olan Erimiş tuz reaktörü tarzında (fakat çok kabaca kendi nükleer atığını da bir derece kullanabilen) bir nükleer enerji santrali tasarlamaktır. Günümüzde yaygın kullanılan reaktörlerin aksine erimiş tuz reaktörleri çok daha fazla güvenli olmasına rağmen daha yüksek maliyetleri yüzünden 1960’larda terkedilmişlerdir.
2016 yılında ilk tasarımlarında bir hata olduğunu farkeden Transatomic Power, tasarımı değiştirmek zorunda kalır. Her ne kadar yeni tasarım halihazırda olan reaktörlerden çok daha iyi olsa da, şirketin kuruluş ve büyüyüşündeki hedefi olan tasarımdan daha kötü olduğu için şirket planladığı ekonomik koşulları sağlayamaz, 2018 yılında kapanmak zorunda kalır.
7 yıllık macerasının sonunda şirket umduğu nükleer santralleri gerçek hayata geçirememiş olsa da en azından tasarımları halkla paylaşmak ister, ve böylece ilk defa ticari değeri olan nükleer santral tasarımları internette yerini alır. İlgilenenler şuradan bakabilirler.
Başlıkta kastedilen 1416 yılındaki Şeyh Bedreddin İsyanıdır. Sorunun cevabını evet ya da hayır olarak vermekse bu isyanı araştıran okuyuculara kalıyor.
Mehmet Mazlum Çelik, bu isyanın niçin bir sosyalist isyan olarak görüldüğüne ve özellikle Nazım Hikmet‘ın Şeyh Bedrettin’i şiirlerinde kullanmasıyla bu isyanın nasıl Türk Solu tarafından anlamlandırıldığına şu yazısında oldukça güzel değiniyor. Google’a yazdığınızda bir çok benzer kaynaktan da görebileceğiniz üzere Şey Bedrettin’in isyanıyla Osmanlı’daki sosyal sınıf ayrımına karşı gelmesi sol görüşlü kişilerce ön plana çıkartılırken, sağ görüşlü kişilerse isyanı daha bir dinsizlik hizasında tarif ediyor.
Daha ciddi kaynaklardan bu isyanı okumak isteyenler elbette bir çok makaleye ulaşabilirler; örneğin, İngilizce bilenler Saygın Salgırlı’nın şu makalesine bakabilir (Erişim ücretli olduğundan bu dergiye üyeliği olan bir üniversite kütüphanesinden erişmeniz tavsiye edilir). Makalede, Şey Bedrettin’in niçin bazı kesimlerce bir komünist olarak görüldüğüne dair aydınlatıcı bilgiler de var. Örneğin, Türk Solu’nda Şey Bedrettin’in tanınması 1921’e dayanıyor: o sene Köprülüzade Ahmed Cemal Dergah Mecmuası’nda tarihçi Doukas’ın çalışmasından aşağıdaki kısmı çevirip yayınlar (Doukas’ın çalışmasının İngilizce çevirisine buradan ulaşabilirsiniz):
He [Bedreddin’s apprentice Börklüce Mustafa] taught the Turks that they must own no property and decreed that, with the exception of women, everything must be shared in common—provisions, clothing, yokes of beasts, and fields. ‘I shall have access to your house as though it were mine and you shall have access to my house as though it was yours, with the exception of the female members.
Şey Bedrettin’in bu öğretileri elbette başlıktaki soruyu cevaplamaya yetmez, fakat en azından niçin böyle bir soru sorulduğunu daha iyi anladığınızı umarım.
Politik bilim insanları Ronald Inglehart ve Christian Welzel tarafından hazırlanan aşağıdaki grafik, ülkeleri öncelik verdikleri değerlere göre iki boyutlu bir haritaya yerleştiriyor. 1981’den beri 100’e yakın ülkede dünyadaki değerler üzerine yapılan anketler dizisi (World Values Survey) ile elde edilmiş bu veriler sayesinde hazırlanan bu grafikten çıkan asıl sonuç, coğrafi olarak dipdibe olmasına rağmen kültürel olarak ülkeler arasında büyük ayrımların olması, ülkelerin kültürel olarak değer atfedilebilecek anlamlı birimler olduğuna işaret ediyor.
1913-1996 yılları arasında yaşamış olan Macar fizikçi Paul Erdős o kadar aktif bir şekilde makale yayınlamıştı ki, onun anısına Erdős sayısı dediğimiz sayı uyduruldu. Herhangi birinin bu sayısını bulmanın yolu şu:
Örneğin Alman matematikçi Ernst G. Straus, Paul Erdős ile ortak makale yazdığı için Erdős sayısı bir. Ünlü fizikçi Albert Einstein da Straus ile makale yazdığından onun Erdős sayısı ise iki. Bu örnekten anlaşılabileceği gibi bir Erdős sayınızın olması için fizikçi olmanız gerekmiyor. Örneğin genetikçi Francis Collins, psikolog Jean Piaget, ve bilgisayar mühendisi Sergey Brin‘in üçünün de Erdős sayısı üç.
Paul Erdös’ü sıradışı kılan sadece çok makalesinin olması değildi elbette. Bir çok alandaki üstün akademik başarılarının yanısıra, ünlü Times dergisinin kendisine Tuhafların tuhafı lakabını takmasına sebep olacak ilginç hayat tarzı da ününde büyük rol oynadı. Dünya malında gözü olmayan bu arkadaşımız hayatı boyunca bir bavul eşyadan fazlasına sahip olmadı; ne evlendi ne çocuk yaptı, kazandığı ödülleri fakire fukaraya bağışladı. Asla tek bir yerde yaşamadı, o üniversiteden bu üniversiteye ders ve konuşma vere vere geze geze seyyah bir hayat sürdü. Sonunda da bir konuşmasından sonra öldü.
Daha fazla detay için: Paul Erdős Erdős sayısı
İzmir’li Ahmet Ali Çelikten, Osmanlı’da 1. Dünya Savaşı sırasında görev yapmış siyahi bir pilottu. 1914-15 yıllarında uçağı tahsis edildiği için Dünya’daki ilk siyahi pilottur; fakat dünyanın ilk siyahi pilotu sıfatı genel olarak Eugene Jacques Bullard‘a atfedilir; oysa bu Fransız pilot 1917 yılında uçma hakkını elde etmiştir.
Daha detaylı bilgi ve kaynaklar için: https://en.wikipedia.org/wiki/Ahmet_Ali_Çelikten
İlgilenenlere makale şu: https://arxiv.org/abs/2001.06777
Doğrudan bana sormak isteyen olursa da memnuniyetle yardımcı olmaya çalışırım.